Eva Tas (1915-2007)*

Verzetsheldin Truus Menger zou ooit over haar vriendin Eva Tas zeggen dat ze ‘begieterd was van lezen’. Gevoelig voor taal, voor de kracht en de schoonheid ervan, is Eva Tas al jong. Op school leest ze de grote Duitse schrijvers, Schiller, Thomas Mann, Bertolt Brecht. Ze is leerling van het dan pas opgerichte Amsterdamse Vossius Gymnasium, waar de lessen van Jacques Presser en D.A.M. Binnendijk haar vormen. Eva moet nog eindexamen doen als op 10 mei 1933 boeken van haar zo dierbare schrijvers in Duitsland op de brandstapel belanden. Ze is geschokt, voelt het gevaar van het fascisme en jaren later zal ze over dit moment in een interview met Max Arian zeggen: ‘Ik vond het verschrikkelijk dat het mogelijk was dat de literatuur waar wij uit groot waren geworden werd verbrand en die schrijvers op de vlucht werden gejaagd.’

Eva Tasgroeide op in Amsterdam, in een welgesteld joods gezin, dat woonde aan de Amsteldijk. Vader Philip (1983-1942) was handelsreiziger in kleden en tapijten en daarvan kon hij zijn gezin, met moeder Elisabeth (1890-1975), dochter Eva en zoon Abraham, Appie genoemd (1921-1943), goed onderhouden.

De familie Tas was dan wel joods, had twee serviezen, kocht vlees bij de koosjere slager, maar echt religieus waren ze niet. Een ‘Jom Kippoer-jood’, noemde Eva haar vader, naar de enige joodse feestdag, Grote Verzoendag, dat hij naar de synagoge ging.

Maar ook voor het gezin Tas wordt het leven nijpender na 10 mei 1940. Eva heeft dan net een jaar haar doctoraal geschiedenis op zak en geeft les, werk dat ze als joodse op zeker moment niet meer uitoefenen mag. Zoals het haar, boekenliefhebber bij uitstek, verboden wordt nog boeken te lenen uit de bibliotheek.
De anti-Joodse maatregelen van de Duitse bezetter doen haar sympathieën voor het communisme groeien en de scherpzinnige Eva Tas begint artikelen te schrijven voor De Vrije Katheder, opgericht door communistische studenten.

Gevlucht naar Frankrijk

In 1942 krijgt Eva’s leven een rampzalige wending als haar broer Appie een oproep ontvangt voor de Arbeitseinsatz. Vader Philip wil zijn zoon uit handen van de Duitsers houden en naar hij heeft gehoord, hoeven mannen die hoofd zijn van een gezin niet op transport. Philip zorgt dat Appie de enige man in huis wordt: hij offert zijn eigen leven. Hij verdrinkt zichzelf in de Amstel.
Zijn dood geeft het gezin slechts even respijt. In 1943 besluit moeder Elisabeth om onder te duiken; Eva en haar broer vluchten het land uit en hopen via Frankrijk het neutrale Zwitserland te bereiken. Appie zal nooit verder komen dan Parijs. Daar door het verzet ondergebracht in een klooster, wil hij de Franse hoofdstad verkennen. Wat er vervolgens gebeurt, blijft altijd ongewis. Wordt hij neergeschoten tijdens een razzia, is hij op transport gezet? Nooit wordt meer iets van hem vernomen. Eva zelf trekt uiteindelijk door tot in de Pyreneeën, waar ze tot het einde van de oorlog zal blijven.

In juni 1945, als Nederland is bevrijd, keert Eva Tas terug naar Amsterdam, waar ze met haar moeder wordt herenigd. Het huis aan de Amsteldijk dat was onteigend en leeggehaald, krijgen ze in 1948 terug. Hier blijft ze wonen, samen met haar moeder, die in 1975 overlijdt.
Om aan de kost te komen maakt Eva vertalingen en doet ze journalistiek werk onder meer voor het communistische De Waarheid. Ook gaat ze weer lesgeven, al zal het onderwijs niet haar roeping zijn.

Auschwitz Comité

Wel zal ze haar intellect en pen gebruiken om zich in te zetten voor overlevenden van de Shoah. In 1962 wordt ze hoofdredacteur van het ‘Mededelingenblad’ van het in 1956 opgerichte Nederlands Auschwitz Comité. Dat heeft tot doel om het land de ogen te openen voor de verschrikkingen die joodse Nederlanders in de oorlog hebben moeten doorstaan. Het gebrek aan aandacht voor kampoverlevenden is iets wat Eva hogelijk verbaasd: ‘Als iemand besef had moeten hebben dat er iets voor de overlevenden moest gebeuren, was ik het wel.’
Het Auschwitz Comité zamelde geld in voor een internationaal monument in Auschwitz, voerde actie tegen de verjaringstermijn van twintig jaar voor oorlogsmisdaden, streed voor pensionering voor oorlogsoverlevenden, en zorgde ervoor dat het Spiegelmonument van Jan Wolkers er kwam.

Veertig jaar zal Eva Tas hoofdredacteur van het Mededelingenblad blijven, dat in 1990 wordt omgedoopt tot Auschwitz Bulletin. Met haar pen streed ze tegen fascisme, met haar artikelen wilde ze de onvoorstelbare gruwelen van de Tweede Wereldoorlog blijvend in herinnering houden.
Dat ze haar nalatenschap onderbracht in een stichting die literaire auteurs ondersteunt die vanwege politieke omstandigheden moeilijk kunnen publiceren, past bij wie ze bij leven was.

*Dit artikel is gebaseerd op: J.J. Amesz en J.A. Honout - Eva Tas. Altijd weer Auschwitz. Azul Press, 2011